Dla większości normalnych ludzi Kalasze to co najwyżej efekt przygłupiej autokorekty w telefonie czy komputerze, która nie zauważyła, że piszący chciałby napisać o tej najpopularniejszej bodajże broni strzeleckiej kalibru 7,62 i łukowym magazynku na 30 pestek, zwany z rosyjska awtamatem kałasznikowa.
Pewnie kilku nie do końca normalnych ludzi mojego pokroju westchnęłoby pod nosem, że dzisiaj prawdziwych kalaszy już nie ma, bo to konstrukcja, którą każdy kto mógł to w demoludach ten projekt rozwijał. Z tego powodu na bazie jego konstrukcji narodził się cały ekosystem mniej lub bardziej udanych konstrukcji jak pistolet maszynowy Bizon, samopowtarzalna radziecka strzelba, polski karabinek szturmowy Beryl czy w końcu samopowtarzalny karabin wyborowy o dźwięcznej polsko brzmiącej nazwie PSL (choć z polską tak po prawdzie nie ma on nic wspólnego, bo wywodził się z Rumuni. Chyba już po stworzeniu przez radzieckich Dragunova, ale za to głowy sobie nie dam urwać). No i to tyle, co byśmy tu kolektywnie pewnie powiedzieli na temat Kalaszy, tymczasem..
Tymczasem jest sobie grupka 6000 osób mieszkająca w dalekim Hindukuszu na pograniczu Pakistanu i Afganistanu. Mają białą skórę, niebieskie oczy oraz dość często blond włosy przez co są wyjątkowo odmienni na tle całego swojego sąsiedztwa. Co mówią o sobie? O, mówią bardzo wiele! Przede wszystkim uważają się za potomków żołnierzy Aleksandra Wielkiego, który zawędrował w tę okolicę ze swoim wojskiem zakończeniu podboju Sogdiany.
Aleksander w tym rejonie pojawił się w roku 327 p.n.e. W wyprawie uczestniczyło już wtedy około 120 tysięcy ludzi składających się z Macedończyków, Greków, Azjatów oraz kupców, tragarzy, niewolników, kurtyzan i żon. Lokalesi nie byli specjalnie szczęśliwi z faktu odwiedzin przez wielkiego Aleksandra. Brak zadowolenia z wizyty króla Górnego i Dolnego Egiptu oraz zdobywcy Persepolis, Baktrii i Sogadianu przełożył się na to, że kampania indyjska była najcięższym doświadczeniem bojowym Aleksandra i jego armii. Nad rzeką Hydaspes Aleksander pokonał jeszcze wojska indyjskiego księcia Porosa, który miał aż 200 słoni bojowych, ale było to już ostatnie wielkie zwycięstwo Aleksandra. Jego wielka armia nie mogąc poradzić sobie z deszczem, chorobami oraz lokalnymi mieszkańcami, których nota bene wyrzynano w pień, stanowczo zaprotestowała przed dalszym marszem. Aleksander pod jej wpływem podjął decyzję o powrocie do domu, co stało się powodem do radości dla wszystkich okolicznych plemion. Po tej kampanii Hindusi jeszcze przez jakiś czas czcili Aleksandra jako bóstwo, a zamieszkujący Himalaje Gurkhowie do dziś powtarzają, że ich charakterystyczne noże kukri powstały jako kopia greckich mieczy kopis, w które uzbrojeni byli żołnierze Aleksandra. No i Ci kalasze.. potomkowie wojska Aleksandra.
Historia tego plemienia jest dość zagmatwana. Badania genetyczne dowiodły bezsprzecznie, że ludzie Ci zdecydowanie nie pochodzą z okolic Salonik, choć nie od dziś też wiadomo, że armia macedońska nie składała się tylko z Greków. Ba, wręcz w armii było ich mało, a sam Aleksander mawiał „Nie dzielę ludzi na Greków i barbarzyńców. Nie interesuje mnie pochodzenie czy rasa mieszkańców. Ja wyróżniam ich tylko na podstawie ich zasług. Dla mnie każdy dobry obcokrajowiec jest Grekiem, a każdy zły Grek jest gorszy od barbarzyńcy.” Tym samym teza o tym, że plemię pochodzi z armii Aleksandra wcale nie jest tak nieprawdopodobne jak by się to mogło w pierwszym momencie wydawać.
To też lud o bardzo twardych karkach. Mimo że islam nakazuje pogan nawracać siłą, przez wieki lokalni muzułmańscy władcy byli bezsilni wobec pogańskich mieszkańców Kafiristanu (jak prześmiewczo nazywają ich okoliczni wyznawcy islamu), skutecznie broniących swojej niezależności w trudno dostępnych dolinach górskich, i zadowalali się daniną. Kalasze od XVIII wieku znajdowali się pod rządami tolerancyjnych mehtarów z Czitral i żyli bez większych konfliktów z miejscowymi sunnitami i izmaelitami. W XIX wieku zaczęli być prześladowani przez emirów z Afganistanu i zmuszeni do przesiedlenia w najwyżej położone doliny górskie.
Czego bronili Kalasze? Och.. to naprawdę bardzo poukładana religia oraz, co najciekawsze, nie mająca swojego odpowiednika w obecnym świecie. Kalasze wierzą w 12 głównych bogów i bogiń personifikujących różne siły Natury, co jest zbieżne z mitologią grecką. Najważniejszym jest Mahandeo (lub Khodai) protektor doliny, bóg wojny, plonów i pośrednik między ludźmi a Dezau (lub Paidagarau) – bogiem stwórcą. Bogini Dżesztak jest opiekunką małżeństwa, rodziny i ciężarnych kobiet. Powszechnie czczony jest Balomain, mityczny heros podobny do Heraklesa, który pośredniczy między Kalaszami a ich bogami (według legendy odwiedza doliny Kalaszów w czasie święta Czoimus). Ku czci bóstw wznoszone są z drewna i kamienia bogato zdobione świątynie oraz składane ofiary z kóz i żywności. Rozpowszechniony jest też kult przodków.
Solarny kalendarz obrzędowo-religijny Kalaszów zawiera wiele świąt, z których najważniejsze to wiosenne Dżoszi (składanie ofiar z mleka), Uszao (sierpniowe ofiarowanie zboża, sera i wina) i Czoimus (najbardziej uroczyste 10-dniowe święto przesilenia zimowego i Balomaina). Są naukowcy, którzy w tych obrzędach jak i panteonie bóstw dostrzegają jakieś cechy wspólne z religią Słowian.
To co jest chyba najbardziej urocze, to głębokie przekonanie wśród Kalaszów, że pochodzą z Tsaim, do którego nie pamiętają drogi powrotnej. Dowodem na to, że faktycznie przybyli skądś inąd jest Kalaszmun – ich własny język. Twierdzą, że są potomkami żołnierzy Aleksandra, którzy osiedlili się w tym rejonie poślubiając miejscowe kobiety. Naukowcy oczywiście protestują na tak przedstawioną historię wskazując na badania genetyczne oraz podważając w całości kontekst kulturowy. Twierdzą, że religia i kultura Kalaszów wykazuje pewne podobieństwa do kultury starożytnej Grecji, choć wynika to prawdopodobnie jedynie z wspólnoty indo-europejskiego dziedzictwa. Mi te skojarzenia bardziej pogalopowały w kierunku prac Arthura Schopenhauera czy jego późniejszych naśladowców pokroju pana z głupim wąsem, którzy na dalekim wschodzie szukali aryjczyków. Gdyby znaleźli Kalaszów prawdpodobnie ktoś by w międzywojennych Niemczech miał niezły bałagan pod sufitem. To co jednak wskazuje na wyjątkowość ich kultury miesza w głowach praktycznie wszystkim i każdy znajdzie u Kalaszy coś, co potwierdza jego teorie spiskowe. Jakiś czas temu wpadła mi do oka strona, gdzie autor dowodził, że kolorowe stroje i kobiece tańce dowodzą, że Kalasze to nasze korzenie Wielkiej Lechii, a serbołużyckie wzorki na kieckach to myśmy spod Himalajów przynieśli.
Jedno trzeba tu przyznać. To co wyraźnie odróżnia Kalaszy od okolicznych plemion, to bardzo wysoki stopień zdolności organizacyjnych. Kalasze są także doskonałymi rolnikami, którzy wprowadzili irygację na pola dużo wcześniej, niż inne lokalne kultury. Są w swoich cechach wyjątkowi i zdecydowanie nie pasują do regionu oraz otaczających ich kultur.
Mało tego, że diaspora Kalaszy jest niewielka, to podobno porzuca swoje rdzenne wierzenia na rzecz przechodzenia na islam. I smutne to trochę, i w pewnym sensie zrozumiałe. W świecie, gdy technologia łączy nawet najdalsze fragmenty świata pokazując lokalnym społecznościom jak żyją inni na drugim końcu świata lokalność i indywidualna wyjątkowość stają się obciążeniem, a nie gwarantem tożsamości. Wszyscy chcemy być trochę bardziej wielkomiejskimi aktorami serialu przyjaciele niż mieszkańcami miejscowości Łysobyki powiatu Wołomińskiego w gminie Tłuszcz. Trzymanie się swoich korzeni i przekonań bywa postrzegane jak nadprogramowa i niepotrzebna ofiara z własnego szczęścia, które czeka za rogiem.
Z racji tego, że święta za pasem jedzmy tą kutię, karpia smażonego w lnianym oleju, makiełki, łazanki, kompot z suszonych owoców czy sałatkę ziemniaczaną, bo być może jesteśmy ostatnim pokoleniem, które umie je zrobić i przedostatnim, które zna ich smak
Właścicielem zdjęcia ilustrującego ten artykuł jest manalahmadkhan – https://www.flickr.com/photos/manalkhan/7307622164/sizes/l/in/photostream/, CC BY 2.0, Link
