10 stycznia Departament Skarbu USA objął sankcjami 161 tankowców naftowych za ich udział w przewożeniu rosyjskiej ropy. Była to część szerokiego pakietu restrykcji wobec Moskwy nałożonych przez ustępującą administrację Joe Bidena. Co więcej, istnieje możliwość, że przed ewentualnymi rozmowami pokojowymi dotyczącymi Ukrainy Trump zdecyduje się na jeszcze surowsze działania.
Koszt znalezienia tankowca do transportu rosyjskiej ropy Urals do Azji wzrósł już o niemal 50% od czasu wprowadzenia sankcji, według danych Argus Media. Różnica między ceną ropy w momencie opuszczenia Rosji a jej ceną dostawy w Azji, będąca wskaźnikiem kosztów transportu, również gwałtownie wzrosła.
W przeszłości podobne skoki cen budziły podejrzenia o manipulacje. Na przykład zawyżanie kosztów transportu mogło pozwolić na spełnienie limitu 60 dolarów za baryłkę, co umożliwiało dostęp do zachodnich usług, takich jak ubezpieczenie i tankowce, jednocześnie sprzedając ropę po wyższej cenie w Azji. Nie ma jednoznacznych dowodów na to, że taka praktyka miała miejsce – jednak istniała ku temu finansowa motywacja, która wciąż może być aktualna.
Rzeczywistość zmieniła się jednak znacząco w obliczu objęcia sankcjami szerokiej floty tankowców. Wiele z nich napotyka już trudności w realizacji zleceń, podobnie jak jednostki, które były wcześniej objęte restrykcjami. W rezultacie realne koszty transportu rosyjskiej ropy mogą gwałtownie wzrosnąć.
Obecnie 265 tankowców znajduje się na czarnej liście co najmniej jednego z podmiotów: USA, UE lub Wielkiej Brytanii (przy czym sankcje amerykańskie są najbardziej destrukcyjne dla handlu). Poprzednie restrykcje w dużej mierze wyeliminowały te jednostki z obrotu. Nowe sankcje obejmują zarówno tankowce przewożące ropę naftową, jak i produkty rafinowane.
Z 435 tankowców, które w 2024 roku przewoziły rosyjską ropę, 112 (26%) jest obecnie objętych sankcjami USA. Po dodaniu restrykcji nałożonych przez Londyn i Brukselę odsetek ten wzrasta do 37%.
To jednak tylko część problemu. Spośród jednostek przewożących rosyjską ropę, 80% realizowało powtarzalne kursy, a niektóre wykonywały nawet 20 rejsów. W rezultacie objęte sankcjami tankowce przewoziły aż 45% całkowitego eksportu rosyjskiej ropy drogą morską w 2024 roku. Po doliczeniu statków objętych sankcjami UE i Wielkiej Brytanii, ale nie USA, wskaźnik ten wzrasta do 57%.
Dodatkowo niektóre tankowce wyznaczone do transportu irańskiej ropy były również wykorzystywane do przewozu rosyjskiego surowca.
Luka powstała w wyniku sankcji na rosyjską „flotę cieni” zmusza Moskwę do pilnego poszukiwania alternatywnych jednostek.
Dotychczas Rosja skutecznie omijała sankcje, utrzymując eksport na stabilnym poziomie. Jednak to ogromne wolumeny ropy wymagają teraz nowych środków transportu. W efekcie koszty frachtu mogą rosnąć, zwłaszcza jeśli armatorzy, którzy dotychczas unikali handlu z Rosją, będą potrzebować dodatkowych zachęt finansowych do podjęcia ryzyka.
Niepewność dotyczy także strategii zakupu używanych statków jako sposobu na rozwiązanie problemu. Jeśli potencjalni pośrednicy lub sama Rosja zdecydują się na zakup starszych jednostek za miliardy dolarów, ryzykują ich niemal natychmiastowe objęcie sankcjami.
Rosyjskie koszty transportu na rynku spot już teraz są wysokie – 10 dolarów za baryłkę z Morza Czarnego do Indii i aż 13 dolarów z Bałtyku, według danych Argus. Nie osiągnęły jeszcze poziomu z pierwszych tygodni po wprowadzeniu pułapu cenowego (ponad 20 dolarów za baryłkę), ale od 10 stycznia wzrosły o 4,20 dolara, czyli 48%.
Co istotne, niektóre jednostki objęte sankcjami już nie dostarczają ładunków zgodnie z harmonogramem. Wiele z nich pozostaje zakotwiczonych u wybrzeży Rosji lub w pobliżu chińskich portów, gdzie miały rozładować surowiec. Inne przekazują ładunki większym jednostkom na wodach rosyjskich w celu przechowywania. Jeżeli skala zakłóceń wzrośnie, a sankcje obejmą jeszcze więcej statków, Rosja może stanąć w obliczu poważnego kryzysu logistycznego. Historia pokazuje, że taki scenariusz jest bardzo realny.
Zachodnie sankcje coraz mocniej uderzają w zdolność Rosji do eksportu ropy. W 2023 roku eksport surowca drogą morską wynosił około 4,5 miliona baryłek dziennie. Przy obecnym tempie restrykcji istnieje ryzyko, że Rosja nie będzie w stanie utrzymać dotychczasowego wolumenu eksportu. Choć rosjanie wciąż znajdują sposoby na obejście sankcji, to możliwości są coraz bardziej ograniczone. Wzrost kosztów frachtu i potencjalne trudności ze znalezieniem odpowiednich statków mogą zmusić Kreml do zmian w strategii eksportowej.
